در راستای ارتقای دانش و توسعه حرفه‌ای حوزه کتابداری و اطلاع‌رسانی، نشست سوم پخش زنده کمیته آموزش، با عنوان «کارآفرینی در سایه هوش مصنوعی: بازتعریف نقش متخصصان علوم اطلاعات در دنیای دیجیتال» برگزار شد. کمیته آموزش انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران با برگزاری نشست‌های تخصصی و رویدادهای آموزشی، بستری مناسب برای تبادل نظر و ارائه دستاوردهای علمی فراهم می‌آورد. این نشست، دومین جلسه از نشست‌های دهگانه بود که به بررسی کارآفرینی و تحول نقش متخصصان علوم اطلاعات در مواجهه با فناوری‌های نوین پرداخت.

این گزارش، با هدف آشنایی با فناوری‌های جدید و تأثیر آن بر متخصصان علوم‌اطلاعات، بررسی هوش مصنوعی و دیجیتال‌سازی و تحلیل چالش‌های فناوری در کتابداری سنتی، خلاصه‌ای از سخنرانی‌ها، نکات کلیدی، نظریات و تجربه‌های دو میهمان نشست، دکتر محمدحسین روزبهانی “عضو هیئت علمی دانشکده فناوری‌های نوین دانشگاه علم و صنعت” و دکتر مهسا ترابی”دانش‌آموخته علم‌اطلاعات و دانش‌شناسی و مؤسس استارتاپ کتاب‌بیس” را در اختیار مخاطبان قرار می‌دهد و زمینه آشنایی و آگاهی مخاطبان از دیدگاه‌های نوآورانه کارشناسان باتجربه را درباره نقش هوش مصنوعی در تحول فضای کتابداری و اطلاع‌رسانی فراهم می‌سازد.

خلاصه نشست

در سومین پخش زنده کمیته آموزش انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران، دوشنبه ۲۷ مرداد ۱۴۰۴، موضوع «کارآفرینی در سایه هوش مصنوعی: بازتعریف نقش متخصصان علوم اطلاعات در دنیای دیجیتال» بررسی شد.

دکتر محمدحسین روزبهانی، پس از مرور روند تغییر دیدگاه به داده از عصر فئودالیسم و کشاورزی تا عصر کنونی که به عنوان انقلاب دارایی‌های مجازی مطرح است، بر این موضوع تأکید کردند که دیدگاه جهان نسبت به داده به عنوان محصول خام گذر کرده است و با وجود حفظ اهمیت داده در مناسبات اقتصادی و حکمرانی، اکنون نیازمند تولید ارزش و بینش از داده خام اولیه است.

ایشان با توجه به تجربه تأسیس و توسعه سه پلتفرم کسب و کار با سلام، کوک‌باز و حامی بازار و ایجاد اولین متاورس ایرانی با عنوان IranParallel، بیان کردند: تولید ارزش و بینش میسر نخواهد بود، مگر اینکه متخصصان علم اطلاعات به عنوان معماران نامرئی، بیش از پیش در این عرصه حضور و بروز داشته باشند. در جهان کنونی و در مسیر تحول دارایی‌های دیجیتال، از توجه صرف بر ذخیره‌سازی و بازیابی داده و اطلاعات به تمرکز بر خلق ارزش از داده‌ها، پیش‌بینی روندها و شخصی‌سازی تجربه‌ها تغییر مسیر داده‌ایم. هوش مصنوعی به عنوان شتاب‌دهنده این مسیر، خودکارسازی کارهای تکراری و تحلیل داده‌های غیرساختاریافته را برای بهره‌برداری از زمان برای تفکر راهبردی و کشف نیازهای پنهان بازار و جامعه رقم زده است. متخصصان اطلاعات و دانش با بکارگیری هوش مصنوعی، توانایی ایجاد و توسعه خلق پلتفرم‌های فوق‌شخصی‌سازی‌شده را خواهند داشت؛ و با توجه به تسلط متخصصان اطلاعات و دانش بر ابرداده‌ها، استانداردها، شبکه‌ها و ابزارهای هوش مصنوعی، اکوسیستم‌های زنده دانشی ایجاد خواهد شد که باعث تقویت اعتماد و اعتبار و ایجاد ارتباط معنادار بین محتوا و کاربران خواهد شد.

در ادامه، عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت، ضمن اشاره به قانون برنامه پنج‌ساله هفتم جمهوری اسلامی ایران (۱۴۰۳-۱۴۰۷) و ابلاغ دستورالعمل تدوین برنامه عملیاتی و نحوه استقرار نظام حکمرانی داده مبنا به عنوان نقشه راه دولت هوشمند به دستگاه‌های اجرایی کشور، فرمودند: در این بخشنامه، تنها بحث حمکرانی داده مطرح نیست و نیاز به حکمرانی با داده و حکمرانی پیرامون داده نیز اهمیت دارد. امروزه برای حکمرانی داده مبنا و تبدیل داده به اطلاعات و دانش و خلق بینش و ارزش از آنها، بدون متخصصان علم اطلاعات و دانش امکان‌پذیر نخواهد بود و بر لزوم حضور و مشارکت متخصصان علم اطلاعات و بازتعریف نقش آنان برای تصمیم‌سازی راهبردی و سیاستگذاری در کنار متخصصان هوش مصنوعی، مهندسی و فناوری اطلاعات تأکید کردند.

در بخش دیگری از بیانات ایشان، به مفهوم اطلاع‌آفرینی و ضرورت تمایز بین دیتابروکرها و کارآفرین اطلاعاتی تأکید شد. بر اساس نظریات و تجربه ایشان، اطلاع‌فرینی یا کارآفرین اطلاعاتی در خلق بازارهایی است که اطلاعات کالای اصلی است و در بستر و زیرساختی شفاف و اخلاق‌محور، داده و اطلاعات به اعتماد و راه‌حل تبدیل می‌شود. در انتهای سخنرانی، ضمن معرفی برخی تجارب جهانی در ایجاد و توسعه شهرهای هوشمند، بر لزوم آشنایی با ادبیات روز مسأله و کسب مهارت‌های موردنیاز برای ارتقای جایگاه متخصصان علم اطلاعات و دانش برای ایفای بیش از پیش نقش خود به عنوان معمار دانش تأکید کردند.

سخنران دوم نشست، دکتر مهسا ترابی، که با راه‌اندازی استارتاپ کتاب‌بیس، تاکنون نرم‌افزارها و ابزارهای متعددی، از جمله: نرم‌افزارهای نمایه‌سازی هوشمند عکس، ابزار ردیاب حرکات چشمی و دهان در هنگام جستجو، ردیاب رفتار جستجوی وب و سامانه علم اطلاعات را طراحی کردند؛ هدف خود را بهره‌گیری از فناوری‌های اطلاعات و خدمات هوش مصنوعی برای معرفی بیش از پیش فرصت‌های شغلی رشته تخصصی علم اطلاعات و دانش‌شناسی بیان کردند. با توجه به در‌هم‌آمیختگی و نزدیکی علم اطلاعات و فناوری اطلاعات و رشد تغییرات در عرصه جهانی، متخصصان علم اطلاعات می‌توانند مسیر صحیح حرکت در اقیانوس داده و اطلاعات را طراحی و مشخص کنند و نقشه راه رسیدن به دانش و بینش را ترسیم کنند. بررسی سیر تاریخی نشان می‌دهد در عصر انقلاب صنعتی، ماشین جایگزین بخشی از فعالیت‌های جسمی انسان شد و در عصر کنونی و انقلاب هوش مصنوعی، ماشین بخشی از فعالیت و توان فکری و محاسباتی انسان را برعهده گرفته است.

در ادامه، ضمن بیان و تأکید بر مدیریت چرخه حیات داده و اطلاعات به عنوان نقش اصلی علم اطلاعات، از ابتدا تاکنون،و با اشاره به تغییر سرفصل‌ها و دروس رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی و تقویت رویکرد مبتنی بر رایانه و فناوری، بازتعریف سه نقش و وظیفه اصلی متخصصان این رشته را ضروری دانستند. متخصصان این رشته در سازماندهی، ذخیره‌سازی و بازیابی داده، اطلاعات و دانش شایسته و بایسته است که متناسب با تغییرات و ابزارهای هوش مصنوعی تحول لازم را ایجاد کنند و در بازتعریف نقش‌ها، وظایف و شغل‌ها به ابعاد مختلف رشته و فرصت‌های هوش مصنوعی نیز توجه کنند.

بخش پایانی سخنرانی دکتر ترابی، به معرفی برخی فرصت‌های شغلی و مهارت‌های لازم برای کسب این مشاغل اختصاص یافت. در کنار نقش مدیران داده، نقش معمار داده و معمار دانش برای طراحی و ترسیم فرایند پالایش، سازماندهی، استانداردسازی و مدل‌سازی نیز می‌تواند موردتوجه قرار گیرد. بدین منظور، کسب مهارت‌هایی مانند داده‌کاوی، طراحی سامانه‌های هوشمند، اخلاق داده و حریم خصوصی ضروری است. هم‌چنین عنوان شغلی «مدیر اطلاعات»، فرصت مناسبی برای حضور متخصصان و فارغ‌التحصیلان رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی است. در انتها، ایشان ضمن معرفی استارتاپ کتاب‌بیس، اعضای تیم و دستاوردهای آن از جمله طراحی ابزارها و نرم‌افزارهای فناورانه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، برای هدف بعدی این استارتاپ که معرفی متخصصان علم اطلاعات به سازمان‌ها، شرکت‌ها و کارخانه‌ها و بهره‌مندی از توانمندی‌های این رشته در جایگاه‌های مختلف شغلی کشور است، از علاقمندان به این امر دعوت به همکاری کردند.

در بخش پایانی نشست، که در قالب تعامل و گفتگوی دو طرفه و پرسش و پاسخ حاضران و سخنرانان نشست ادامه یافت؛ دکتر زره‌ساز، رئیس هیئت مدیره انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی، نیز ضمن قدردانی از بیانات سخنرانان و نکات ارزنده‌ای که به اشتراک گذاشته شد، برای آمادگی و تجهیز بیش از پیش فارغ‌التحصیلان و دانشجویان همگام با تغییرات فناورانه و نقش‌آفرینی مؤثر در عصر کنونی، برخی فرصت‌ها و فعالیت‌های انجمن را در حمایت از متخصصان و کارآفرینان، برگزاری کنگره‌ تحول دیجیتال، و حضور استادان و صاحب‌نظران رشته در عرصه‌های سیاستگذاری از جمله سرفصل جدید دروس رشته علم اطلاعات، بیان کردند.